Demir minerali birçok gıdada bulunmasına rağmen insanlarda demir eksikliğine sık rastlanmaktadır. Bu durumu etkileyen faktörlerden birisi demirin vücutta emilmesidir. Bu yüzden bu konuyu demir mineralinin işlevlerinden ayrı olarak ele almak istedim. Demir emilimini etkileyen faktörler neler ona bakmadan önce demir gıdalarda hangi formda bulunur ona bakalım.
Demir gıdaların içerisinde 2 şekilde bulunur: hem ve hem olmayan demir.
- Hem demir nedir ve hangi gıdalarda yer alır?
Hem demir, miyoglobin, hemoglobin ve bazı enzimlerin yapısal bileşiği şeklinde bulunur. En çok bulunduğu gıdalar arasında kırmızı et ve beyaz et vardır.
- Hem olmayan demir nedir ve hangi gıdalarda yer alır?
Hem olmayan demir Fe+2 (Ferröz) ve Fe+3 (Ferrik) şeklinde bulunur gıdalarda. Ayrıca en çok bitkisel gıdalarda bulunur. Baklagiller, tahıllar, lifli gıdalar, kuru üzüm, kuru erik, badem, kabak çekirdeği vb.
Demir Emilimini Etkileyen Faktörler Nelerdir?
Demirin gıdalarda bulunma şeklini inceledikten sonra emiliminden bahsedebiliriz. İlk olarak, hem olan demir hem olmayan demire göre daha fazla emilir. Hem olan demirin vücuttaki emilimi yaklaşık olarak %20-30 iken hem olmayan demirin emilimi %0,1-35 arasındadır. Ayrıca hem olmayan demirin emilimi hem olan demirle birlikte alındığında artar. Bu nedenle balık, kırmızı et ve beyaz etle birlikte hem olmayan demir tüketilmesi önerilmektedir.
İkinci olarak, tahıllarda, tohumlarda bulunan fitik asit, meyve ve sebzelerdeki fenolik asitler hem olmayan demirin (bitkisel gıdalardaki demirin) emilimini azaltır.
Üçüncü olarak, kalsiyum, peyniraltı suyu ve kuru baklagillerdeki bazı protein ve peptitler hem olmayan demirin emilimini azaltır.
Peki demir minerali emilimini nasıl arttırabiliriz?
- Demir bulunan sebzeler fermente edilerek tüketilebilir.
- Askorbik asit, demir mineralinin emilimini arttırır. Yani ıspanak ile yoğurt yemek yerine limon sıkılarak tüketilmelidir. Ya da kahvaltıda yumurta tüketirken çay içmek yerine C vitamini içeren gıdalar tüketmeliyiz. Çünkü çay içerisinde bulunan tanenler demir emilimini azaltır.
- Baklagilleri suda bekleterek fitik asidi azaltabiliriz. Bakınız: Tahıl ve Baklagillerde Filizlendirme Nasıl Yapılır?
Sonuç olarak demir minerali vücudumuz için gerekli olan bir mineraldir. Dünyada eksikliği en yaygın görülen minerallerden biridir. O yüzden emilimine dikkat ederek tüketmekte fayda var.
Kaynaklar:
Applegate L., Beslenme ve Diyet Temel İlkeleri, Çev. Haydar Özpınar, İstanbul Tıp Kitabevi, İstanbul, 2011.
Güneşer O., Yüceer Y., Mineraller ve Fonksiyonel Etkileri, (Ed. Zeynep Banu Güzel Seydim) Fonksiyonel Beslenme, Sidas Medya, İzmir, 2016, s.203-223.