Bugün sizlere 1976 yılında meydana gelen endüstriyel patlama sonucu oluşan tüm dünyanın dikkatini çekerek varlığından söz ettiren ‘dioksin’ konusundan bahsedeceğim. Bu endüstriyel kaza sonucu çevreye çok fazla dioksin salınımı gerçekleşmiştir. Bu durum bir sürü canlıyı etkilemiştir. Dioksinler son derece tehlikeli ve halk sağlığını tehdit eden bileşiklerdir. O halde ‘dioksin nedir ve gıdalara nasıl bulaşır’ inceleyelim.
Dioksin Nedir?
Dioksinler, özellikle çeşitli endüstriyel faaliyetler sonucu oluşan farklı klor sayılarına sahip çeşitleri olan kimyasal bileşiklerdir. Ayrıca dioksinler yüksek toksiteye sahiptir. Klor varlığında organik bileşenlerin yanması sonucu oluşur.
- Poliklorludibenzo-para-dioksinler (PCDD),
- Poliklorludibenzofuranlar (PCDF) ve
- Poliklorlubifeniller (PCB) dioksin ve dioksin benzeri maddeler
olarak isimlendirilmektedir. Bilinen en kanserojik dioksin çeşidi 2,3,7 8-TCDD (tetraklorodibenzo-p-dioksin) dir. Aflatoksinlerden 600 kat daha toksik etkiye sahiptir. Son derece çevre kirleten bileşiklerdir.
Dioksinlerin Oluşma Kaynakları Nelerdir?
- Volkanik patlamalar
- Orman yangınları
- Atık ve çöplerin yakılarak imhası
- Egzos gazları
- Odun ve kömür gibi yakıtların yanması
Peki dioksinler gıdalara nasıl bulaşır?
Dioksinlerin yanma sonucu oluştuğunu söylemiştik. Bu sayede küçük partiküller hava yoluyla taşınarak su, toprak ve bitkilere bulaşır ve birikir. Özellikle toprakta ve hayvansal dokuda depolanma süresi çok daha uzundur. İnek, tavuk gibi çiftlik hayvanları bu kontamine besinleri veya yemleri tükettiğinde dioksinler onlara da bulaşmış olur. İnsanlara dioksin bulaşması ise haliyle et, süt ve balık tüketimiyle gerçekleşir. Ayrıca dioksinler yağda çözünen maddelerdir ve yağ içeren gıdalarda birikirler. Özellikle endüstriyel bölgede yaşayan insanların vücutlarındaki dioksin miktarı, endüstriyel bölgede yaşamayanlara kıyasla daha fazla bulunmuştur.
Yüksek dozlarda dioksine maruz kalma sonucunda; anne karnında fetuste anormallikler ve sakatlıklar, bağışıklık ve üreme sisteminde bozukluklar, nörolojik davranış bozuklukları, astım, klorakne, kanser, ölü doğum ve daha birçok olumsuz etki görülebilmektedir.
Günümüzde insanlar besin zinciri dolayısıyla çok düşük miktarlarda dioksine maruz kalabilir. Ancak günlük dioksin alımının akut toksik etkiye yol açması pek olası değildir. Zehirlenmeler için yüksek dozlarda dioksin gereklidir. Yüksek dozda maruz kalmaya endüstriyel kazalar sonucu rastlarız.
Dioksinlerden Nasıl Korunuruz?
Dioksinler, çevrede kalıcı özellik gösterir. Dioksin ve tüm çevresel kirleticilerin zararlarını önlemek veya mümkün olduğunca en az seviyeye indirgemek için öncelikle; sanayi ve endüstriyel üretim sırasında filtreleme uygulanmalı ve temiz üretim teknolojilerine yönelinmeli. Bu tür çevresel kirleticiler yakılmamalı ya da çok yüksek sıcaklıklara tabii tutularak salınımı önlenmeli.
Kendi uygulayabileceğimiz önlemlere örnek verecek olursak bu plastik şişelerdeki suyu dondurmamak olabilir. Çünkü dondurma işlemi plastiğin içindeki dioksinin salınmasına sebep olur. Aynı zamanda oda sıcaklığının üzerinde uzun süre kalmış plastik şişedeki su da tehlike arz eder. Mikrodalga fırınlara da plastik kaplar koymaktan kaçınmalıyız.
Kaynaklar
Şahver Ege Hişmioğulları ve ark., Dioksin ve Dioksin Benzeri Kimyasalların Toksik Etkileri, Balıkesir Sağlık Bilimleri Dergisi ISSN: 2146-9601, 2012.
Dr. Aylin Ayaz, Dioksin ve Sağlığımız, Beslenme ve Diyet Dergisi, 36(1-2):77-86, 2008.
Gıdalarda Dioksin Kontaminasyonu ve İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri, 2009 (https://www.researchgate.net/publication/228350107)
Yörük N. G., Güner A., Dioksin ve Besinlerdeki Varlığı, 2010.(https://www.researchgate.net/publication/347931003)
https://www.tarimorman.gov.tr/GKGM/Belgeler/Tuketici_Bilgi_Kosesi/E-Bultenler/07.pdf
Çolak H., Hampikyan H., Dioksinler: Gıdalara Bulaşma Kaynakları ve Sağlık Açısından Getirdiği Riskler, Gıda ve Yem Bilimi-Teknolojisi, 2004.
Baytok E., Bingöl N. T., Gıdalarımızla Soframıza ve Hayatımıza Giren Toksin: Dioksin, YYU Veteriner Fakultesi Dergisi, 2013, 24 (1), s. 45-49.